Trudno sobie wyobrazić, że czterdzieści lat temu go nie było. Ten drugi pod względem wielkości zbiornik retencyjny Mazowsza powstał w latach 1958–1963. Wody Narwi przegrodzono zaporą w Dębem. Tama jest wałem ziemnym o wysokości 24 m. Normalny poziom piętrzenia to niecałe 7 m, co wystarcza, aby w stosunkowo wąskiej dolinie powstało jezioro o powierzchni 33 km². W razie potrzeby może się w nim zmieścić 94 mln m³ wody. W najgłębszym miejscu Zalew ma 15 m. Jezioro Zegrzyńskie jest piątym pod względem powierzchni i dwunastym pod względem objętości sztucznym zbiornikiem w Polsce.
Bliskość stolicy sprawia, że od wiosny do jesieni Jezioro Zegrzyńskie tętni życiem. Chyba nie ma takiego sportu wodnego, którego by tu nie uprawiano. W upalne weekendy tafla jeziora jest biała od żagli. Wielu kapitanów stawiało tutaj swoje pierwsze żeglarskie kroki. Kiedy powieje wiatr, windsurferzy fruwają na swoich deskach niczym barwne motyle. Szybkie ślizgacze z hukiem prują powierzchnię wody, śmiałkowie próbują akrobacji na nartach wodnych lub gigantycznym plastikowym bananie. Przy brzegach śmigają kajaki, rowery wodne i wiosłowe łódki. Zimą jezioro cichnie, ale nie zamiera. Kiedy jego powierzchnię skuje mróz, nad przeręblami zasiadają miłośnicy wędkarstwa podlodowego, a z hangarów wydobywane są bojery. Kto raz spróbował ślizgać się pod żaglami, ten zawsze będzie tęsknił za poczuciem wolności, jakie daje ten sport.
Jezioro Zegrzyńskie połączone jest z Wisłą Kanałem Żerańskim. Wodniacy chętnie korzystają z tej najkrótszej drogi do stolicy. Przy minimalnej wysokości piętrzenia woda podwyższona przez tamę sięga na Narwi do Pułtuska, a na Bugu do Popowa.
Zobacz koniecznie
Nad brzegami Jeziora Zegrzyńskiego mnóstwo jest letniskowych miejscowości, których największy atut stanowi beztroska atmosfera i melodie szant, rozlegające się w nadwodnych barach. Znajdzie się jednak i coś dla tych, którym zimne piwo nie wystarcza. Przespaceruj się wśród pomnikowych dębów w Wąwozie Szaniawskiego, odwiedź malowniczy Serock, a o świcie złap do ręki lornetkę i wybierz się na ornitologiczne safari w ujściu Bugu.
Zanim wyruszysz…
Pamiętaj, że Jezioro Zegrzyńskie – wbrew pozorom – jest dosyć płytki, a jego dno muliste. Jeżeli pływasz jednostką o większym zanurzeniu, zwracaj uwagę na boje szlaku żeglownego i dodatkowe znaki – kije wbite w mielizny. Ponieważ w weekendy potrafi tu panować niezły tłok, przypomnij sobie wszystko, co wiesz o prawie drogi i zastosuj te wiadomości w praktyce.
Wokół Jeziora Zegrzyńskiego
Wystarczy spędzić tu jeden dzień, aby dostrzec, że Jezioro Zegrzyńskie dzieli się na trzy wyraźne części. Szukając spokoju, warto odwiedzić akwen między Dębem a mostem drogowym w Zegrzu. Rozlewisko między Zegrzem na zachodzie a Rynią na wschodzie, nazywane potocznie Patelnią jest najruchliwszą częścią jeziora. Węższy fragment wiodący w stronę wideł Narwi i Bugu uchodzi za najbardziej malowniczy.
Dębe
Koroną (kilkusetmetrowej długości) wału zapory prowadzi droga z Legionowa do Nasielska. Ze środka tamy roztacza się ładny widok w obie strony: na rzekę i na Jezioro. Wokół Dębego rozłożone są liczne ogródki działkowe. Co roku w okolicy wyrastają nowe kolonie domków należących do mieszkańców stolicy. Pomiędzy drogami do Serocka i Zegrza wznoszą się – ukryte wśród działek – szare mury ciekawego zabytku sztuki wojskowej. Niewielki fort w Dębem miał za zadanie wzmocnienie północno-zachodniego odcinka Warszawskiego Rejonu Fortecznego. Umocnienia zostały wzniesione przez Rosjan na przełomie XIX i XX wieku – jako element łączący Twierdzę Zegrze z Twierdzą Modlin. Fort w Dębem zachowany jest w o wiele lepszym stanie niż – pochodzący z tego samego okresu i spod ręki tego samego architekta, generała Wieliczki – fort w Beniaminowie. Była to – jak na swoje czasy – bardzo nowoczesna konstrukcja.
Jachranka
3,5 km od zapory, na wysokim północnym brzegu leży miejscowość Jachranka, która dalej na wschód płynnie przechodzi w Skubiankę. Oprócz działek znajdują się tu liczne ośrodki wypoczynkowe. Niektóre z nich, o wysokim standardzie, są chętnie wykorzystywanymi centrami konferencyjnymi.
Wodociąg Północny
Naprzeciwko Jachranki, w Wieliszewie, działa punkt poboru wody do wodociągu zaopatrującego mieszkańców Warszawy. Przefiltrowana woda płynie stąd do północnych dzielnic stolicy.
Rezerwat „Wieliszewskie Łęgi”
2 km na południowy zachód od zabudowań wodociągu do brzegów Jeziora schodzą podmokłe łąki. Przyjrzyj się bliżej rosnącym tu roślinom, ale ich nie zrywaj, gdyż są pod ochroną. Wieliszewskie Łęgi to najbogatsze pod Warszawą skupisko storczyków. Rośnie tu między innymi kruszczyk błotny o delikatnych, kremowo-różowych kwiatkach.
Most w Zegrzu
Za łąkami, na lewym brzegu pojawiają się zabudowania miejscowości Zegrze. Z daleka widać nowoczesny most na trasie Warszawa – Pułtusk. Najnowsza przeprawa przez Narew będzie się składała z dwóch identycznych mostów. Północny został oddany do użytku w 2003 roku. W trakcie jego budowy odkryto pozostałości niemieckiego drewnianego mostu z czasów I wojny światowej. Przeprawa południowa zostanie wybudowana zamiast istniejącego do niedawna charakterystycznego mostu łukowego. Początkowo planowano wyremontowanie ponad siedemdziesięcioletniego zabytku techniki, ale jego stan na to nie pozwolił. Kamienne wieżyczki, wyłaniające się z wody w pobliżu mostu – to pamiątki starszej konstrukcji, wzniesionej jeszcze przez Rosjan. W zatoczkach przy moście często żerują kaczki i łabędzie. Jeżeli pływasz żaglówką, to chcąc przedostać się na drugą część jeziora, będziesz musiał złożyć maszt.
Zegrze Południowe
Południowa część Zegrza zajmuje duży cypel, wcinający się w wody Jeziora Zegrzyńskiego. Od strony wody długi ciąg ośrodków żeglarskich czeka na amatorów szaleństwa pod żaglami. Można tu wypożyczyć sprzęt, zapisać się na kurs żeglarski, odpocząć w restauracji lub na piaszczystej plaży. O popularności tego miejsca decyduje jego dogodne połączenie z Warszawą. Autobusem komunikacji miejskiej nr 735 (odjeżdża co godzinę) z przystanku Żerań FSO w około 40 minut dotrzesz do centrum Zegrza. Dźwiękochłonne ekrany i ruchliwa szosa oddzielają od wody drugą część miejscowości, którą zajęła jednostka wojskowa. Amatorzy ładnych widoków mogą przespacerować się na most, skąd roztacza się szeroki widok na główną część jeziora, popularnie nazywaną Patelnią. W pogodne dni trudno zliczyć widoczne stąd żagle.
Zegrze
Już w średniowieczu nad brzegiem Narwi istniał ważny port i komora celna. Przekazy z drugiej połowy XV w. mówią o istnieniu w tym miejscu zamku. Na przełomie XVIII i XIX wieku, dzięki przerzuconemu przez rzekę drewnianemu mostowi, Zegrze stało się ważnym punktem strategicznym. Po upadku powstania styczniowego władze carskie zbudowały tu potężną twierdzę. Zaplanowano ją jako część pasa fortyfikacji, jaki otoczyć miał europejską część Rosji. Umocnienia były kilkukrotnie przebudowywane i wzmacniane, odegrały dużą rolę w czasie I wojny światowej. Wojsko rezyduje w Zegrzu do dzisiaj. Przez ostatnich 30 lat działała tu Szkoła Oficerów Łączności, obecnie zaś szkoleni są wojskowi informatycy. Nad brzegiem Jeziora Zegrzyńskiego znajduje się też duża przystań wodna.
Na wschód od jednostki wojskowej, na półwyspie oblanym wodami jeziora stoi XIX-wieczny pałacyk myśliwski. Jego białe ściany połyskują między pomnikowymi dębami. W tym uroczym zakątku mieści się ośrodek i centrum szkoleniowe Polskiej Agencji Prasowej.
Zegrze – Nieporęt
Na bezleśnym, południowym brzegu jeziora, wzdłuż drogi prowadzącej do Warszawy co roku powstają nowe bary, plaże i przystanie. W słoneczne dni bywa tłoczno. Jak na dłoni widać stąd całe jezioro.
Kanał Żerański
Mniej więcej 4 km od Zegrza, na południowym brzegu jeziora znajduje się wejście do Kanału Żerańskiego. Siedemnastokilometrowe połączenie między Jeziorem Zegrzyńskim a Warszawą zbudowano w latach 1960–1966. Ten sam przebieg miał mieć projektowany już w XVI w. Kanał Królewski. Trzymetrowa różnica poziomu wody jest wyrównywana śluzą na Żeraniu. Kanał nie ma wyłącznie znaczenia rekreacyjnego – kursują tędy barki ze żwirem wydobywanym z dna Narwi.
Nieporęt
Duża wieś ciągnie się wzdłuż Kanału Żerańskiego. Kolejne nowe osiedla willowe wydłużają ją w stronę Warszawy. Niegdyś szumiała tu Puszcza Nieporęcka, w której chętnie polowali polscy królowie. Zygmunt III Waza wzniósł tu modrzewiowy dwór. Do naszych czasów przetrwał barokowy kościół, ufundowany przez króla Jana Kazimierza w 1651 r. Na murowanym portalu umieszczono herb Wazów. Na teren świątyni prowadzi XVIII-wieczna brama – dzwonnica.
Pilawa, Białobrzegi
Od Kanału Żerańskiego po ujście Rządzy wschodni brzeg Jeziora Zegrzyńskiego wypełniają ośrodki wypoczynkowe. Największy ruch na wodzie panuje w pobliżu Nieporętu. Niewielka zatoka pełni rolę prężnie działającego portu jachtowego. Swoją bazę ma tu wiele warszawskich klubów. Można tu wyczarterować sprzęt, zjeść smaczny obiad, zrobić żeglarskie zakupy i pospacerować wśród równo przystrzyżonych trawników. Na motorowodniaków czeka nadwodna stacja benzynowa. Piaszczystą plażę na cyplu opanowali windsurferzy. Możesz tu wypożyczyć deskę i skorzystać z porad fachowców.
Nieco dalej na wschód widoczne jest przy brzegu betonowe molo, do którego latem przybijają statki białej floty. Rejs z przystani u stóp warszawskiej Starówki trwa trzy i pół godziny.
W większości obiektów wypoczynkowych można wypożyczyć sprzęt wodny. Najlepsza restauracja działa w Marinie Diana. Atutem ośrodków w tej części Zalewu są piaszczyste plaże i balsamicznie pachnące sosnowe lasy, których duży kompleks rozciąga się na brzegu. Jeżeli masz już dość wody, wybierz się na spacer do odległego o ok. 3 km fortu w Beniaminowie, „bliźniaka” fortu w Dębem. Potężne fortyfikacje robią duże wrażenie.
Rynia, ujście Rządzy
Około 6,5 km na północny zachód od Kanału Żerańskiego uchodzi (od wschodu) do Jeziora niewielka rzeka Rządza. W jej ujściu leży zalesiona wyspa, nazywana przez bywalców „Euzebią”. Lubią ją nie tylko wodniacy, ale również zwierzęta – wystarczy chwila spokoju i łut szczęścia, aby zaobserwować wychylający się z wody pyszczek wydry. Za wyspą robi się płytko, a po kilkuset metrach Rządzę przegradza most.
Jadwisin
Zachodni, wysoki brzeg Jeziora Zegrzyńskiego porastają drzewa. Odbijający się od nich wiatr robi z żaglami dziwne rzeczy. Ten wąski fragment jeziora wymaga uważnej żeglugi. Od strony wody niewidoczny jest – otoczony stuhektarowym parkiem – pałacyk Radziwiłłów, jeden z najciekawszych zabytków architektury nad jeziorem. Wzniesiono go w latach 1890–92 według projektu francuskiego architekta Franciszka Arveufa. Rezydencja nawiązuje stylowo do architektury francuskiej epoki renesansu. Budowla wyróżnia się nieregularnym planem z wieloma niesymetrycznie skomponowanymi bryłami. Pałac jest częściowo parterowy, a częściowo piętrowy. Wsparto go na podmurówce z polnych kamieni, a elewacje wyłożono czerwonymi ceramicznymi płytkami. We front pałacu wkomponowana została dwukondygnacyjna, kwadratowa wieża. Całość pokryta jest mansardowym dachem z drewnianymi lukarnami, pokrytymi blachą w formie "rybiej łuski”. Zrekonstruowany park ma charakter zbliżony do pierwotnego, z partiami w stylu barokowym i angielskim. Obecnie pałac wrócił do rąk potomków pierwszych właścicieli i nie jest udostępniany do zwiedzania, możliwe że niedługo budowla stanie się obiektem hotelowym.
Zegrzynek
Na zachodnim brzegu jaśnieją na tle drzew kamienne mury dawnej Stanicy PTTK. Ciekawy architektonicznie obiekt – chwilowo niezagospodarowany – zamienia się w romantyczną ruinę. Stanica powstała w latach pięćdziesiątych na gruntach należących do znanego dramaturga Jerzego Szaniawskiego. Ruiny dworku pisarza leżą na terenie rezerwatu „Wąwóz Szaniawskiego”. Ochroną objęto nadbrzeżną skarpę, porośniętą malowniczym starodrzewem sosnowo-dębowym.
Serock
Najpiękniejsze chyba miasteczko nad Jeziorem położone jest w północnej części akwenu, naprzeciwko ujścia Bugu. Serock ma prawa miejskie od 1417 r. a wśród współczesnej zabudowy zachowało się niewiele historycznych akcentów. Pozostałością dawnego układu urbanistycznego jest kwadratowy rynek.
Najcenniejszym zabytkiem miasta jest kościół parafialny pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Późnogotycka budowla, wzniesiona przez książąt mazowieckich Janusza i Stanisława, została przebudowana w 1526 r. Świątynia jest rzadkim przykładem budowli sakralnej o charakterze obronnym. Kościół ma jedną nawę; charakterystyczna jest czworoboczna wieża nakryta wspólnym z nawą dachem. Ozdobą wnętrza jest barokowe wyposażenie z XVIII w. Przez kilkaset lat swojej historii Serock nieraz znajdował w centrum dziejowej zawieruchy. W północnej ścianie kościoła tkwi pocisk artyleryjski z czasów I wojny światowej. Świątynia jest malowniczo położona na wysokiej skarpie, z której roztacza się szeroki widok na ujście Bugu.
Wodniacy chętnie odwiedzają Serock, być może, dlatego, że miasteczko jest bardzo zadbane i czyste. Między centrum a brzegiem jeziora rozciąga się ładny park, a wzdłuż brzegu prowadzi promenada spacerowa.
Wyspy w ujściu Bugu
Na wysokości Serocka łączą się ze sobą Bug i Narew. Żeglugę w górę tej ostatniej utrudnia most w Wierzbicy, nieco powyżej Serocka. Chętnie odwiedzanym celem są trzy wyspy położone dwa i pół kilometra w górę Bugu. Jest tu bardzo malowniczo. Podmokłe łąki w okolicy zamieszkuje mnóstwo ptaków. Nad głową przelecą Ci czaple siwe i łabędzie. Przy odrobinie szczęścia na gałęzi nadbrzeżnego drzewa wypatrzysz przypominające rękawicę gniazdo remiza.
Informacje praktyczne
Przydatne informacje turystyczne dla żeglarzy: www.jezioro.zegrzynskie.pl
Przystanie
Nieporęt: Emper Yacht Sp. z o.o., ul. Wojska Polskiego 3, tel. (22) 772 50 00, 509 162 229, www.emper.obitur.pl; największy port nad Zalewem; czartery, szkółka windsurfingowa, przejażdżki motorówką, regaty, sklep, restauracja i stacja benzynowa
Zegrze Południowe: Ośrodek Sportów Wodnych „Marina”, ul . Warszawska 1, tel. (22) 793 02 72, 608 341 646; czartery, bar
Zegrze: Ośrodek Szkoleniowy Wojskowej Akademii Technicznej, ul. Groszkowskiego 2, tel. (22) 688 32 65, faks (22) 688 34 33, www.wat.edu.pl
Rynia: Wojskowy Dom Wypoczynkowy, ul. Wczasowa 59, gm. Białobrzegi tel. (22) 768 01 66, (22) 688 28 50, www.wdwrynia.pl; ośrodek wypoczynkowy o wysokim standardzie; czartery, restauracja
Jadwisin: YACHT KLUB POLSKI, ul. Konstantego Radziwiłła 2, tel. (22) 519 190 545; bezpieczna przystań o długiej tradycji; czartery po uzgodnieniu z bosmanem
Warsaw: Academia Nautica – Licencjonowana Szkoła Żeglarstwa , ul. Lentza 35, tel. (22) 651 90 35, www.anw.pl; szkolenia na stopnie żeglarskie i motorowodne, również na patent sternika lodowego
Warsaw: Wandrus, Biuro Turystyki Aktywnej, ul. Nowy Świat 18/20, tel. (22) 828 34 24, faks (22) 828 34 52, www.wandrus.com.pl; szkolenia na stopnie żeglarskie i motorowodne
Warsaw: water tram, www.tramwajwodny.waw.pl; rejsy z Warszawy na Zalew Zegrzyński statkiem „Zefir”; przedsprzedaż biletów ZTM: Punkt Obsługi Pasażera na stacji Metro Centrum
