Narew jest jednym z największych prawostronnych dopływów Wisły. Rzeka bierze swój początek z bagien w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej. Narew ma 484 km długości, z czego przez około 160 km płynie przez Mazowsze. Jest rzeką typowo nizinną, o bardzo niewielkim spadku i zazwyczaj łagodnym nurcie.
Wybudowanie stopnia wodnego w Dębem spowodowało spiętrzenie dolnego odcinka Narwi w miejscu, gdzie łączy się ona z Bugiem. Tak powstał Zalew Zegrzyński. Podwyższony poziom wody utrzymuje się w rzece na długości kilkudziesięciu kilometrów – aż do Pułtuska.
Dla tej rzeki typowe są duże wahania stanu wody. Kiedy w kwietniu spływają śniegi, Narew może prowadzić aż 2,5 razy wody więcej niż zazwyczaj. Dlatego wiosną tworzą się w wielu miejscach wielkie rozlewiska.
Zobacz koniecznie
W swoim mazowieckim biegu Narew przepływa przez rejony znane z barwnego folkloru kurpiowskiego. W wielu wsiach zachowały się drewniane domki z charakterystycznymi zdobieniami. W dni świąteczne mieszkańcy – zwłaszcza kobiety – chętnie zakładają tradycyjne stroje. Nad Narwią położone są również ciekawe miasta. W ostrołęckim kościele bernardynów bogactwo dekoracji przyprawia o zawrót głowy. W Pułtusku nie sposób zrezygnować ze spaceru po najdłuższym rynku w Europie.
Nadnarwiańskie łąki i lasy są oazą ptasiego życia. W nadrzecznych skarpach licznie gniazdują jaskółki brzegówki, na piaszczystych łachach spotkać można rybitwę białoskrzydłą, a w lasach łęgowych – brodźca piskliwego i dudka.
Zanim wyruszysz…
W kilku miejscach rzeka jest uregulowana, ale w większości zachowała naturalny charakter; stąd liczne mielizny. Przy niskim stanie wody w korycie często odsłaniają się kamienie, nawet znacznych rozmiarów. W nawigacji pomocne jest oznakowanie szlaku, ale trzeba liczyć przede wszystkim na instynkt i własne doświadczenie.
Rzeka stanowi fragment popularnego szlaku, łączącego Wielkie Jeziora Mazurskie z Warszawą. Zdecydowanie warto poświęcić cześć żeglarskiego urlopu na pokonanie tej trasy. Najwięcej radości przyniesie ona kapitanom jednostek o niskim zanurzeniu.
Chociaż w sezonie na Narwi stosunkowo często widuje się jachty i kajaki, rzeka nadal pozostaje dziewicza pod względem bazy turystycznej. Stanice wodne z prawdziwego zdarzenia działają w Pułtusku i Ostrołęce.
Trasa: Nowogród – Serock
Przedstawiamy cały mazowiecki fragment biegu Narwi, aż po ujście Pisy w Nowogrodzie. Na przebycie trasy kajakiem dobrze jest przeznaczyć około tygodnia, z kolei na przepłynięcie tego odcinka jachtem (wyposażonym w silnik) wystarczą trzy dni.
0,0 km Nowogród
Niewielkie miasteczko położone jest malowniczo na lewym brzegu, naprzeciw ujścia Pisy. Na zielonej, opadającej ku wodzie skarpie połyskują z daleka tyki piorunochronów. Zamontowano je dla ochrony obiektów Skansenu Kurpiowskiego, jednego z najciekawszych tego typu muzeów w kraju. Ponad trzydzieści zgromadzonych obiektów pochodzi z terenu Puszczy Zielonej, najstarsze z nich mają ponad dwieście lat. Można tu zobaczyć kurpiowskie domy z ozdobnymi szczytami i nadokiennikami, charakterystyczne spichrze z podcieniami, a także kuźnię, olejarnię, wiatrak i młyn wodny. Chaty i budynki gospodarcze wyposażone są w oryginalne sprzęty. Eksponowane są również obiekty związane z tradycyjnymi zajęciami Kurpiów – bartnictwem i rybołówstwem. W karczmie warto spróbować lokalnych specjałów, między innymi piwa kozicowego. (Do przygotowania tego napoju wykorzystuje się owoce jałowca). U stóp skansenu znajduje się dogodne miejsce na postój.
Kilkaset metrów w dół rzeki, w krzakach za mostem drogowym kryje się bunkier z czasów II wojny światowej. Umieszczona na nim tablica i pomnik na zboczu doliny upamiętniają zacięte walki podczas wojny obronnej 1939 r.
8.0 km Czartoria
Na lewym brzegu jeden z najpiękniejszych nadnarwiańskich krajobrazów: rozległe, suche łąki, porośnięte drzewiastymi jałowcami i powykręcanymi sosnami. Rzeka ma płycizny, w upalne dni często wykorzystywane przez stada krów, które niechętnie ustępują miejsca przepływającym.
14,0 km ujście rzeki Ruż
Na tym odcinku dolina Narwi pełna jest ptasich głosów. Nad głową często przelatują czaple, rano i wieczorem można usłyszeć klangor żurawi.
19,0 km ujście rzeki Szkwy
Jeśli wychylisz się z kajaka zobaczysz podłużne jeziorka zlokalizowane wzdłuż rzeki. Tuż za ujściem, po lewej stronie dopływasz do wysepki, która każdego roku powiększa się coraz bardziej, powoli tworząc starorzecze.
28,5 km ujście rzeki Rozogi
Dopływasz do ujścia Rozłogi. Tutaj Narew skręca na południowy zachód – to znak, że już niedługo dotrzesz do Ostrołęki.
30.0 km Wojciechowice
To już przedmieścia Ostrołęki. Na lewym brzegu – dzielnica przemysłowa, z której czasami rozchodzą się nie najpiękniejsze zapachy. Nurt przegradzają często pogłębiarki, zapewniające ujęcie wody dla zakładów.
33.0 km Ostrołęka
Lewy brzeg rzeki (przed mostem drogowym) zamieniono w wygodną, betonową keję. Trzeba jednak uważać na kamienie i wodną roślinność. W stanicy Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji działa warsztat szkutniczy i restauracja. Blisko stąd do stacji benzynowej. Chociaż wszystko, co niezbędne, znajdziesz nad samą rzeką, warto przejść się na spacer po zadbanym centrum.
Nie zawsze było tu tak spokojnie jak dzisiaj. Miasto i jego okolice wiele razy stawały się polem bitewnym. 16 lutego 1807 r. znaczące zwycięstwo nad wojskami rosyjskimi odnieśli pod Ostrołęką Francuzi. Dla upamiętnienia tego faktu nazwę miasta umieszczono na Łuku Tryumfalnym w Paryżu. Kolejną odsłoną wojenną w dziejach Ostrołęki było powstanie listopadowe. Klęska, jaką w bitwie z Rosjanami poniosły 26 maja 1831 wojska polskie, uważana jest za początek końca zrywu narodowego. Każdego roku w rocznicę bitwy odgrywana jest barwna inscenizacja tego wydarzenia.
Ostrołęcki rynek nazwano imieniem generała Józefa Bema, bohatera bitwy pod Ostrołęką w 1831 r. Na środku placu stoi duże popiersie generała. W południowo-wschodniej pierzei rynku stoi klasycystyczny ratusz z 1824 r. W budynku dawnej poczty (z 1828 r.) mieści się Muzeum Kultury Kurpiowskiej. Można w nim obejrzeć ciekawą ekspozycję etnograficzną, a na podświetlanej makiecie śledzić przebieg bitwy z 1831 r.
Najcenniejszym zabytkiem Ostrołęki jest pobernardyński zespół klasztorny. Świątynię wzniesiono w latach 1666–96. Do jednonawowej budowli przylegają od zachodu krużganki z trzema wieżyczkami. Wewnątrz zachwyca bogaty barokowy wystrój i ciekawa polichromia z drugiej połowy XVIII w.
34,0 km nowy most drogowy w Ostrołęce
Ciekawa architektonicznie konstrukcja przypomina zawieszone nad wodą gigantyczne żebro wieloryba. Wzorowano ją na moście z Sewilli wybudowanym na EXPO 1992.
35,0 km ujście rzeki Omulew
Omulew to również interesujący szlak kajakowy o ponad stukilometrowej długości.
36,0 km most kolejowy na trasie Ostrołęka – Szczytno
Na tym odcinku trzeba uważać na nieoznakowane kamienie pod mostem.
39.0 km Dzbenin
Przed wyspą, przy lewym brzegu sterczy z rzeki potężny głaz narzutowy – różowy granit o obwodzie dwunastu metrów, nazywany Kamieniem Batorego. Wprawne oko dostrzeże na nim wykutą literę B. Według legendy polujący w okolicznych lasach król Stefan Batory został zraniony przez jelenia i w tym miejscu był opatrywany przez medyka. Według innej wersji król zapędził się w puszczę za olbrzymim jeleniem i zabłądził. Dopiero obok kamienia odnalazł swoją drużynę. Zachowaj ostrożność, bo w korycie rzeki czyha mnóstwo innych kamieni. Trzy kilometry poniżej Dzbenina, na lewym brzegu rzeki zaczynają się dobre miejsca biwakowe. Bliżej Ostrołęki nie warto się zatrzymywać ze względu na zanieczyszczenie wody.
51.0 km Kruszewo
Na środku rzeki wyspa, a przy niej nieoznakowane kamienie.
60.0 km Dyszobaba
Tutejsze płycizny były postrachem wielu pokoleń żeglarzy przeprawiających się na Mazury. Wielkie rozlewisko zostało zwężone ostrogami na prawym brzegu rzeki, ale nadal bywa tu płytko. Układ mielizn zmienia się bardzo często, więc nie sugeruj się specjalnie oznakowaniem nawigacyjnym. Na szczęście dno jest piaszczyste. Za płyciznami Narew tworzy ostre zakole.
64.0 km Różan
Różan poznasz po charakterystycznej sylwetce wysokiego mostu drogowego na trasie Ciechanów – Ostrów Mazowiecka. W średniowieczu istniał tu ważny port. Miasto znane było z handlu zbożem i płodami leśnymi. W 1581 r. założono tu skład soli dla całego północnego Mazowsza. Wśród współczesnej zabudowy zrównanego z ziemią podczas ostatniej wojny miasteczka wyróżnia się neogotycki kościół według projektu Stefana Szyllera. W bocznych kaplicach zachowano fragmenty starszej, gotyckiej budowli.
69.0 km Dzbądz
Prosty odcinek rzeki kończy się ostrym zakrętem w prawo. Zaraz za zakrętem jest wieś, dogodnie położona nad samą rzeką.
79.0 km Lubiel Nowy
Letniskowa wieś na lewym brzegu rzeki. Warto zajrzeć do drewnianego kościoła z 1890 r. We wnętrzu zwracają uwagę dzieła sztuki: XVIII-wieczne obrazy świętych, chrzcielnica i rokokowy prospekt organowy, przeniesione z wcześniejszej świątyni.
80.0 km
To miejsce z najsilniejszym prądem wody na całym szlaku. Przez następnych 5 kilometrów trzeba także uważać na kamienie.
97,0 km ujście rzeki Orzyc
Rzeka wypływająca z bagien z Wyniesień Mławskich, płynie m.in. przez Równinę Kurpiowską. Po lewej stronie rozciągają się gęsto zalesione tereny.
99.0 km Zambski Kościelne
Nad pełną letniskowych działek okolicą góruje potężna bryła XIX-wiecznego kościoła.
117.0 km Pułtusk
Najbardziej urokliwe miasto na trasie spływu. Z pewną przesadą nazywane bywa Mazowiecką Wenecją. W XIV w. Pułtusk był już sporej wielkości grodem. Przez następne dwa wieki miasto bogaciło się na handlu i rzemiośle, stając się jednocześnie ważnym ośrodkiem życia artystycznego, umysłowego i duchowego. W połowie XIX w. do szkoły w Pułtusku uczęszczał późniejszy pisarz i poeta Wiktor Gomulicki. W swojej powieści Wspomnienia niebieskiego mundurka obrazowo przedstawił ówczesną atmosferę i wygląd miasta.
Pułtusk leży głównie na prawym brzegu rzeki. Ponad koronami przybrzeżnych drzew dostrzec można krytą dachówką wieżę z powiewającym na niej proporcem. Kierując się w jej stronę, wpłyniesz do wygodnego portu u stóp dawnego zamku biskupów płockich. Budowla była zawsze silnie związana z wodą – wzniesiono ją na sztucznym nasypie, oblanym przez Narew, będącym pozostałością wcześniejszego grodziska. Gotycka budowla z XIV w. była wielokrotnie niszczona i odbudowywana. Obecny, dwukondygnacyjny budynek – o kształcie wielobocznej podkowy – jest odbudowaną po ostatniej wojnie klasycystyczną formą z pierwszej połowy XIX w. Obecnie obiekt pełni rolę Domu Polonii – centrum hotelowo-konferencyjnego, które zawiaduje również stanicą wodną. Miło jest zjeść ciepły posiłek w jednej z kilku nadwodnych restauracji, a potem wybrać się na przejażdżkę gondolą lub motorowym stateczkiem. Być może najbardziej fantazyjnymi jednostkami poruszającymi się po Narwi są tutejsze rowery wodne – można popływać gigantyczną kaczką albo łabędziem.
Chociaż zamkowe obiekty sportowe i rekreacyjne potrafią zatrzymać na dłużej, nieodwiedzenie miasta byłoby niepowetowanym błędem.
Najważniejsze zabytki Pułtuska zgrupowane są w pobliżu prostokątnego rynku. Liczący 400 m długości rynek jest często wymieniany jako najdłuższy w Europie. Wśród okalających rynek budynków znajduje się kilka klasycystycznych kamienic z pierwszej połowy XIX w. Przyjrzyj się bliżej domowi pod numerem 29: na przełomie 1806 i 1807 r. kwaterował w nim Napoleon. Na południowym krańcu rynku wznosi się niewielki, okrągły kościółek – kaplica zamkowa pod wezwaniem św. Marii Magdaleny, nazywana popularnie Magdalenką. Renesansowa świątynia, wzniesiona w pierwszej połowie XVI w., jest rzadkim w Polsce przykładem wolno stojącego kościoła o planie centralnym. Wznoszący się pośrodku rynku ratusz składa się z gotyckiej, ośmiokondygnacyjnej wieży oraz dobudowanego do niej po II wojnie światowej budynku o klasycystycznym wyglądzie. W wieży działa muzeum regionalne. Warto przyjrzeć się zgromadzonym tu znaleziskom archeologicznym i etnograficznym. Nie zapomnij sprawdzić, jak wygląda meteoryt pułtuski. W 1868 r. na pola nieopodal miasta spadło w postaci kamiennego deszczu ponad 9 ton materiału o dużej zawartości żelaza. Jego odłamki posiadają wszystkie szanujące się kolekcje geologiczne świata.
Północną pierzeję rynku zamyka charakterystyczna sylwetka klasycystycznej dzwonnicy kolegiaty. Kiedy w XV w. planowano wzniesienie w Pułtusku okazałej rezydencji biskupiej, powstała potrzeba wybudowania równie wspaniałego kościoła. Gotycką, trzynawową świątynię pod wezwaniem Zwiastowania Najświętszej Marii Panny i św. Mateusza wzniesiono w 1443 r. W połowie XVI w. architekt Jan Baptysta z Wenecji, zatrudniony przez biskupa Andrzeja Noskowskiego, dobudował boczną kaplicę w stylu renesansowym i przebudował sklepienie nawy głównej, nadając mu charakterystyczną formę kół połączonych pasami. Imponujące sklepienie pokryte jest renesansowymi malowidłami. Nawy boczne zachowały gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe. Większość wyposażenia kościoła pochodzi z okresu baroku. W tym stylu utrzymanych jest piętnaście ołtarzy bocznych, stalle, ambona oraz osiem nagrobków ufundowanych przez biskupa Ludwika Załuskiego dla członków swojej rodziny.
Na zewnątrz kościoła – po prawej stronie od wejścia – znajduje się w ścianie kamień przypominający kształtem ludzką głowę. Jedna z legend z nim związanych opowiada o złodzieju, który wraz z łupem usiłował wydostać się z kolegiaty i został na zawsze przytrzaśnięty przez mury. Inne podanie dopatruje się w kamiennej masce głowy pogańskiego bożka.
Po opuszczeniu z przystani Domu Polonii przepłyniesz pod kładką dla pieszych, a następnie pod mostem drogowym na trasie z Pułtuska do Wyszkowa. Od tego miejsca Narew rozlewa się coraz szerzej – zaznacza się już wpływ zapory w Dębem. Na rzece znajduje się wiele malowniczych wysp i wysepek. Jeżeli płyniesz jednostką o większym zanurzeniu, a nie znasz dobrze tego akwenu, lepiej trzymaj się toru wodnego.
132.0 km Stawinoga
Podmokła dolina rzeki pełna jest świergotów, kląskań i kwakania. Płyniesz przez tereny Nadbużańskiego Parku Krajobrazowego. Największy w Polsce obszar chroniony tego typu obejmuje również fragment doliny Narwi. Troszcząc się o miejsca lęgowe wielu gatunków ptaków, na lewym brzegu utworzono rezerwat „Stawinoga”, a wyspy nieco w dół rzeki objęto ochroną jako rezerwat „Dzierżenińska Kępa”.
135.5 km Dzierżenin
Na wysokim, prawym brzegu widoczna jest z daleka czerwona sylwetka neogotyckiego kościoła.
139.0 km Wierzbica
Most na trasie Serock – Wyszków. Za nim szerokie wody Zalewu Zegrzyńskiego. Na prawym brzegu zaczynają się zabudowania Serocka.
141.0 km Serock
Dobrym miejscem zakończenia spływu będzie plaża miejska. Koniecznie przespaceruj się po ładnym miasteczku (patrz: opis Zalewu Zegrzyńskiego). Możesz też płynąć dalej, przez Zalew Zegrzyński do Warszawy.
Informacje praktyczne
Przystanie
Ostrołęka: Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji, Stanica Wodna, ul. Witosa 1; ul. Wioślarska 1, tel. (29) 760 68 68; warsztat szkutniczy, restauracja
Pułtusk: Dom Polonii, Stanica Wodna i Kasztel, ul. Szkolna 11, tel. (23) 692 90 01; wypożyczalnia sprzętu, przejażdżki gondolą i statkiem, noclegi, restauracje i bar
Pułtusk: Oddział PTTK Wodny „Pełta”, ul. Solna 9; sezonowa wypożyczalnia kajaków, rejsy stateczkiem motorowym
Popłyń z nimi
Pułtusk: KEJA, Stare Miasto 41, tel. 602 592 212, 500 208 114, www.keja-inter-max.pl; wypożyczalnia kajaków, organizacja spływów kajakowych, również nocnych
