Okolice Radomia – około 120 km na południe od Warszawy
Iłża położona jest w powiecie radomskim, przy drodze łączącej Radom z Ostrowcem Świętokrzyskim. Dojeżdżając do Iłży, z daleka możemy zobaczyć szczyt wapiennej wieży zamku biskupiego z XIV wieku. Zamek zachował się w postaci malowniczej ruiny. Jest to jedna z najefektowniejszych siedzib średniowiecznych na Mazowszu. Zamek był wielokrotnie przebudowywany i rozbudowywany. Do dnia dzisiejszego najlepiej zachowała się wieża – najstarszy element warowni.
Historia
Pod koniec XIII wieku Tatarzy zniszczyli najstarszy gród obronny w Iłży. Wówczas siedzibę biskupów przeniesiono na obecne wzgórze zamkowe. Wtedy też wzniesiono umocnienia o podobnej konstrukcji. Część badaczy przyjmuje, że rozpoczęto również budowę murowanej wieży zamkowej.
Nie rozstrzygając kwestii daty budowy wieży, wydaje się, że w pierwszej ćwierci XIV wieku funkcjonował nadal drewniany gródek. Budowę murowanego zamku rozpoczął biskup krakowski Jan Grot w 1328 r. Przyjmuje się, że pierwszy etap prac trwał do 1347 r. Jeszcze tego samego roku zamek został poddany pierwszej próbie. W czasie zatargu z królem Kazimierzem Wielkim o dziesięciny biskup schronił się na zamku w Iłży. Pod zamek podeszły wojska królewskie, które nie zdołały opanować warowni. Mimo iż prace na zamku nie zostały jeszcze ukończone, mury i wieża zapewniły biskupiej załodze wystarczające schronienie.
W XIV wieku istniał tylko obecny zamek górny, otoczony murami obwodowymi z kamienia polnego. Od wschodu, w narożu była usytuowana wieża-stołp. Być może druga, niższa wieża, czworoboczna w zarysie, stanowiła zarazem przejazd bramny. Do zamku prowadził zwodzony most, który mógł biec równolegle do zachodniej kurtyny murów, zapewniając załodze pełną nad nim kontrolę. Nieznana jest wewnętrzna zabudowa, najprawdopodobniej skupiona wzdłuż murów.
W XV wieku nastąpiła rozbudowa założenia zamkowego. Znajdujące się z północnej strony podzamcze zostało wówczas otoczone murami. Ich obwód wyznaczał naturalny kształt wzgórza (ponad 400 m); dla porównania – długość murów zamku wysokiego wynosiła 150 m. W ten sposób iłżecka warownia zyskała drugi człon. Mury zamku dolnego wzmocniono kilkoma basztami. Zarysy trzech z nich są do dziś czytelne. Były one okrągłe, dostosowane do użycia broni palnej, otwarte od wewnątrz. Wzdłuż murów obwodowych zostały skupione budynki o przeznaczeniu gospodarczym.
Wjazd do zamku prowadził przez zamek dolny od strony wschodniej, przez bramę znajdującą się w bastionie w formie beluardy. Nowożytne umocnienia zamku dolnego czyniły z zamku iłżeckiego w XVI wieku jedną z najsilniejszych warowni regionu.
Dzięki przekazowi Jana Długosza znamy okres budowy zamku. Po śmierci biskupa Jana Grota pieczę nad obiektem sprawowali kolejni biskupi krakowscy. Nie przebywali tu jednak na stałe. W ich imieniu zarządzał zamkiem i sprawował wyższą władzę sądowniczą nad miastem starosta biskupi.
Dzięki biskupowi Florianowi z Mokrska, podczas prac nad wznoszeniem murów miejskich, zamek połączono wspólnymi umocnieniami z miastem.
Na początku XVI wieku, podczas pożaru, jaki nawiedził miasto i warownię, zamek spłonął. Jego odbudowy podjął się biskup Jan Konarski.
Kolejny z biskupów, Filip Padniewski, około 1560 r. przebudował wnętrza zamkowe w stylu renesansowym. Zamek wraz z wieżami uzyskał wówczas renesansowe zwieńczenia w postaci attyk, które są widoczne na rysunku Eryka Dahlberga z połowy XVII wieku.
W 1655 r. zamek spalili Szwedzi. Kolejni biskupi – Andrzej Trzebicki, Andrzej Załuski i Kajetan Sołtyk – stale remontowali swoją niszczejącą siedzibę. W czasach okupacji austriackiej w jej wnętrzach mieścił się szpital wojskowy. Po pożarze w połowie XIX wieku zamek popadł w ruinę.
Wstęp na teren zamkowy jest wolny. Jedynie wejście na wieżę gotycką, z której rozpościera się wspaniały widok na miasto i Przedgórze Iłżeckie, jest możliwe po wcześniejszym uzgodnieniu tego faktu z pracownikami Muzeum Regionalnego. Wieża udostępniana jest w sezonie wiosenno-jesiennym (maj – październik) w godzinach: pon.-pt. 10.00–16.00; sob.-niedz. 14.00–18.00.
W ruinach rozległego zamku dolnego co roku rozgrywany jest Turniej Rycerski. Termin turnieju ustalany jest rokrocznie (zazwyczaj przypada na maj). W tym samym miejscu organizowane są także inne imprezy plenerowe, jak np. koncert rokowy (sierpień) czy Dni Średniowiecza (pokazy rycerskie, rzemieślnicze, pokaz średniowiecznej mody).
