kościół p.w. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny
Kiedy powstała już katedra w Płocku, biskup Aleksander z Malonne polecił swoim muratorom podjęcie kolejnej budowy. Tym razem był to kościół dla sprowadzonych z dalekiej Flandrii zakonników – kanoników laterańskich. Budowę ukończono w 1155 roku. Od tamtej pory dobudowano rozległą kruchtę, zmieniono sklepienia, nadbudowano wieże, ale wciąż ma swe dwunastowieczne rozmiary i kształty z dwoma charakterystycznymi wieżami o podwójnych romańskich okienkach. Przyciąga miłośników historii, sztuki, a przede wszystkim wiernych; na misteria męki Pańskiej w okresie wielkanocnym oraz liczne uroczystości przed koronowanym wizerunkiem Matki Bożej Pani Mazowsza.
Dzisiejszy Czerwińsk jest wsią gminną i liczy zaledwie około 1200 mieszkańców, ale w przeszłości był ważnym ośrodkiem miejskim na Mazowszu Płockim, nazywanym Starym Mazowszem. Powstały tu dwa miasta o odrębnych przywilejach: Czerwińsk Biskupi (prawa miejskie w 1373 r.) i Czerwińsk Klasztorny (1582 r.). Swoją świetność zawdzięcza korzystnemu położeniu nad Wisłą, ale przede wszystkim ulokowaniu w tym miejscu klasztoru kanoników regularnych w pierwszej połowie XII w.
Bazylika czerwińska – druga po katedrze płockiej fundacja biskupa Aleksandra z Malonne w znacznym stopniu zachowała swą pierwotną formę. Uważana jest za najstarszą istniejącą na Mazowszu świątynię, jedyną romańską budowlę naszego regionu. Dobudowana w XV wieku kruchta ze skarpami nieco zmieniła jej sylwetkę, ale dwie wieże dominujące nad całą budowlą mówią od razu o dawnym pochodzeniu. Zbudowane z kostki kamiennej (podobną kostkę zobaczyć możemy na ścianach bocznych i na absydzie), opatrzone biforiami, czyli wąskimi podwójnymi okienkami przedzielonymi kolumienką, są jakby znakiem rozpoznawczym tej świątyni. W kruchcie możemy z kolei zobaczyć inne pozostałości romanizmu: portal z archiwoltą wspartą na kolumienkach z głowicami ozdobionymi tajemniczymi postaciami. Podobne można zobaczyć tylko w kilku miejscach w Polsce.
Romański jest również układ świątyni; trójnawowy z obszernym prezbiterium i kaplicami zamykającymi nawy. W prawej kaplicy znajdują się obecnie najcenniejsze fragmenty fresków odkrytych w kościele. Stanowią swoisty przegląd tego rodzaju sztuki. Najstarsze pochodzą z czasu budowy, kolejne z XIII, XV, XVI, XVII wieku.
Odsłonięte są również fragmenty romańskich kolumn dźwigających niegdyś sklepienie, a później obudowanych dla wzmocnienia.
Wielki późnorenesansowy ołtarz w prezbiterium aż kapie od złota. W jego centralnej części znajduje się obecny w bazylice od 1612 roku obraz Matki Bożej Pani Mazowsza koronowany przez Prymasa Wyszyńskiego w 1970 roku. Rok później modlił się przed nim Metropolita Krakowski Karol Wojtyła – późniejszy Papież Jan Paweł II.
Wielokrotnie odwiedzali to miejsce królowie Polski. Najbardziej znana jest chyba wizyta Władysława Jagiełły w roku 1410, kiedy podążał tędy ze swym wojskiem na wielką wojnę z Zakonem Krzyżackim.
W przyległym klasztorze obecnie należącym do Towarzystwa Salezjańskiego znajduje się nowicjat tego zgromadzenia. To właśnie nowicjusze w okresie wielkiego postu przygotowują i wystawiają cieszące się ogromnym powodzeniem misterium męki Pańskiej.
Bazylika leży na Mazowieckim Szlaku Papieskim.
W okolicy:
- muzeum misyjne w klasztorze salezjańskim (dawny klasztor kanoników),
- Kobylniki – gotycki kościół,
- Wyszogród – kościół franciszkanów z gotyckim prezbiterium,
- Wyszogród – kościół Trójcy Świętej z XVIII w.,
- Chociszewo – drewniany kościół Św. Leonarda.
