Bieg Pilicy przez wieki wyznaczał południowy kraniec Mazowsza. Rzeka wypływa z krasowych źródeł na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Ze swoimi 319 km jest najdłuższym lewym dopływem Wisły i ósmą pod względem długości rzeką w Polsce. Dolny, mazowiecki odcinek obejmuje jedną trzecią całej długości Pilicy. W tej części rzeka ma charakter nizinny. Silnie meandruje, tworzy wyspy oraz malownicze starorzecza. Przeciętna szerokość koryta sięga stu metrów, a zdarzają się miejsca trzykrotnie szersze. Pilica jest rzeką stosunkowo czystą, wskaźniki fizykochemiczne odpowiadają normom pierwszej i drugiej klasy czystości.
Dolina Pilicy w jej dolnym odcinku ma charakterystyczną budowę. Lewemu brzegowi towarzyszy wysoka krawędź, zbudowana z glin morenowych. Skarpa porośnięta jest zaroślami, a na wysoczyźnie rozciągają się sady. Prawy brzeg jest płaski, towarzyszy mu kilkukilometrowej szerokości równina pełna łąk i pastwisk.
Zobacz koniecznie
Naturalna roślinność łęgowa w dolinie rzeki jest domem wielu gatunków ptaków. Nad Pilicą licznie spotyka się wiele gatunków mew, rybitw i brodźców. Często nad wodą błyskają turkusowe pióra zimorodka.
W pobliżu rzeki można podziwiać wiele ciekawych zabytków architektury. Odpocznij w arystokratycznej atmosferze Świdna, obejrzyj ciekawą ekspozycję w rodzinnej siedzibie Kazimierza Pułaskiego – wareckich Winiarach i zachwyć się XVIII-wiecznym kościółkiem w Łęgonicach. Jeżeli znajdziesz się nad Pilicą jesienią, przygotuj się na ucztę. Jabłka z pobliskich sadów to prawdziwe niebo w gębie. Można je kupować niemal prosto z drzewa.
Zanim wyruszysz…
Spływ Pilicą nie przedstawia większych trudności, również początkujący kajakarze poradzą sobie bez problemu. Nie zwalnia to oczywiście od uważnej obserwacji wody. Im niższy stan wody, tym więcej napotkasz uciążliwych mielizn.
Trasa: Nowe Miasto nad Pilicą – Mniszew
Proponujemy przepłynięcie niemal całego mazowieckiego odcinka Pilicy. Proponowana trasa ma 79 km długości. Na jej przepłynięcie należy przeznaczyć 3 dni. Jeżeli chcesz zdążyć w weekend, rozpocznij spływ od Białobrzegów.
0,0 km Nowe Miasto nad Pilicą
Malowniczo położone (na wysokim, lewym brzegu Pilicy) miasto uzyskało prawa miejskie już w 1400 r. Najcenniejszym zabytkiem w Nowym Mieście jest barokowy kościół i klasztor Kapucynów. Bazylikę o trzech nawach ukończono w 1786 r., a w następnym stuleciu rozbudowano. Zgodnie z regułą zakonu barokowe wnętrze jest skromne, utrzymane w tonacji ciemnego brązu. Obrazy w ołtarzach wyszły spod ręki znanych artystów epoki: Franciszka Smuglewicza, Szymona Czechowicza i Józefa Buchbindera. W tutejszym klasztorze przebywał – od 1892 aż do swojej śmierci osiemnaście lat później – charyzmatyczny spowiednik i założyciel wielu zgromadzeń zakonnych, ojciec Honorat Koźmiński. W 1988 papież Jan Paweł II powołał go w poczet błogosławionych. Do Nowego Miasta licznie przybywają pątnicy. W klasztorze można obejrzeć muzeum poświęcone postaci świętego i konfesjonał, w którym spowiadał.
Charakterystycznym elementem pejzażu Nowego Miasta jest także późnobarokowy pałac, wybudowany w 1753 r. dla generała Franciszka Gronowskiego. Spośród innych mazowieckich rezydencji nowomiejską wyróżnia półkolisty ryzalit, umieszczony od strony opadającego ku Pilicy ogrodu. Ryzalit wieńczy barokowa attyka, a towarzyszy mu półkolisty taras, wsparty na kolumnach. Jednak pomimo potencjału pałac nie jest na razie zagospodarowany i niszczeje. Park natomiast jest otwarty dla wszystkich, odbywają się tu imprezy i koncerty. W pogodne dni roztacza się stąd rozległy widok na dolinę rzeki.
Kajak najlepiej zwodować poniżej mostu, bo przy filarach znajdują się niewidoczne przy wyższym stanie wody drewniane pale.
5.0 km Gostomia
We wsi znajduje się otoczony parkiem XIX-wieczny dworek, w którym mieści się hotel. Za nim do Pilicy wpada rzeczka Lubanka. Niżej rzeka tworzy malownicze meandry. Za piątym zakrętem dopływa do rezerwatu „Tomczyce”. Ochronie podlega piękny las mieszany, charakteryzujący się stromą i porozcinaną wąwozami skarpą. Stare sosny sąsiadują z potężnymi dębami i modrzewiami, bliżej rzeki rosną jesiony i olchy.
11.0 km Tomczyce
Przepłyń most pod środkowym przęsłem. Po lewej wieś położona malowniczo na wysokiej skarpie. Późnoklasycystyczny pałac wzniesiono w połowie XIX w. Piaszczyste plaże na drugim brzegu zachęcają do kąpieli.
17.0 km Górki, Świdno, Michałowice
Na prawym brzegu – mała wieś Górki. Warto zatrzymać się po przeciwnej stronie rzeki i wybrać na krótką wycieczkę do Świdna, malowniczo położonego na skarpie za dwukilometrowym pasem łąk. Znajduje się tam pałac, którego budowę rozpoczęto w pierwszej połowie XVIII w. dla Stanisława Antoniego Świdzińskiego, wojewody rawskiego. Pałac i rozległy otaczający barokowo-klasycystyczną budowlę park są własnością prywatną. Były plany utworzenia tu centrum konferencyjno-wypoczynkowego, jednak do tej pory nie zostały one zrealizowane.
Pierwszy właściciel świdnieńskiego pałacu ufundował również kościół w pobliskich Michałowicach. Barokowa świątynia kryje w swoim wnętrzu dobrze zachowane iluzjonistyczne malowidła.
23.0 km Dębnowola
Rzeka rozlewa się szeroko, w korycie osadzone są wyspy. Łatwo tu o spotkanie z małymi ptakami nadrzecznych zarośli: zimorodkiem albo remizem.
24,0 km most na drodze Osuchów – Wyśmierzyce
27.0 km Przybyszew
Okolica słynie z upraw ogórków i cebuli. Nad położoną na lewym brzegu wsią i otaczającymi ją plantacjami góruje kościelna wieża. Neogotycką świątynię wzniesiono pod koniec XIX w. według projektu Konstantego Wojciechowskiego. W krypcie pochowany jest bohater powstania kościuszkowskiego, generał Antoni Madaliński.
Za Przybyszewem skarpa zbliża się do rzeki, ograniczając dolinę stromym brzegiem. Po prawej stronie jest płasko. Łąki i pastwiska ciągną się szerokim pasem, w oddali widoczne są dachy wiosek.
29.0 km Pacewo
Przepłyń most pod lewym przęsłem.
31.0 km Adamów
Kolejny most również trzeba pokonać po lewej stronie.
34.0 km Białobrzegi
Sympatyczne miasteczko leży na prawym brzegu, w pewnym oddaleniu od rzeki. Pilica rozlewa się tu szeroko. Krajobraz doliny urozmaicają kępy wierzb i topól. W Białobrzegach miniesz dwa mosty. Stary – z charakterystycznymi łukami – znajduje się tuż przed miastem. Nowy most – będący elementem niedawno oddanej do użytku obwodnicy miasta – miniesz poniżej miasta. Biegnie nim ruchliwa droga z Warszawy do Radomia. Warto zajrzeć do kościoła parafialnego. Budowla jest stosunkowo nowa – wzniesiono ją w połowie XX w. według projektu znanego architekta Stefana Szyllera. Wewnątrz zachowały się cenne elementy wyposażenia, pochodzące z poprzedniej świątyni: barokowa chrzcielnica i boczne ołtarze. Obok kościoła stoi drewniana dzwonnica z XVIII w.
Latem Białobrzegi są ruchliwym letniskiem. W dolinie Pilicy znajduje się wiele ogródków działkowych i ośrodków wypoczynkowych
37.0 km
Na prawym brzegu – ośrodki wczasowe.
40.0 km Brzeźce
Pilica zbliża się znowu do stromej skarpy, od której odeszła przed Białobrzegami. Jej krawędź wznosi się ponad dwadzieścia metrów nad lustro wody.
41,5 km Most w Biejkowie
Most to za dużo powiedziane. Przeprawa przez Pilicę jest raczej dla odważnych, nawet piesi nie są tu częstymi gośćmi. Uważaj na głowę, osuwające się fragmenty belek mogą być niemiłą niespodzianką. Planowany jest remont drogi i samego mostu.
44,0 km most na drodze do Brankowa
46,5 km most w Budach Michałowskich
Przepłyń przy prawym brzegu. Po tej samej stronie widoczne są w oddali lasy uroczyska Majdan. Dla ochrony przepięknych grądów i olsów utworzono tu rezerwat. W okolicy widywane są bociany czarne.
50.0 km Biała Góra
Wioska zawdzięcza swoją nazwę wydmie, która jest atrakcyjnym punktem widokowym. W lasach w pobliżu wsi leżą ośrodki wczasowe. Na rzece leży kilka wysp porośniętych wysokimi olchami. Zwalone drzewa mogą przegradzać nurt.
61.5 km Warka
Największe miasto na trasie spływu leży na lewym brzegu rzeki. Most kolejowy przepłyń po lewej stronie. Poniżej znajduje się teren byłej stanicy wodnej PTTK. Półtora kilometra dalej nad Pilicą przerzucono most drogowy. Nurt w tym miejscu jest sztucznie zwężony.
Liczące ponad dziesięć tysięcy mieszkańców miasto znane jest przede wszystkim jako siedziba znanego browaru i miejsce urodzenia bohatera dwóch narodów – Kazimierza Pułaskiego. Położona na ruchliwym szlaku handlowym z Mazowsza do Małopolski, Warka otrzymała prawa miejskie w 1321 r. Nazwa miasta nawiązuje prawdopodobnie do tradycji warzenia piwa, które znane było daleko poza granicami Mazowsza. Ponoć w XVI w. papież Klemens VIII, który przed objęciem stolicy apostolskiej był nuncjuszem w Polsce, upodobał sobie piwo z miejscowego browaru. Na łożu śmierci chciał się widać jeszcze napić, bo wyszeptał „Biera di Warka”. Zgromadzeni przy łożu księża sądzili, że chodzi tu o jakąś świętą, więc rozpoczęli modlitwę: „Santa Biera di Warka ora pro nobis”. Chory, słysząc to, wybuchł śmiechem, a wrzód, z którego cierpiał pękł i w rezultacie Aldobrandini zaczął zdrowieć.
Warka zachowała historyczny układ urbanistyczny. Przy kwadratowym rynku wznosi się niewielki klasycystyczny ratusz. Na skarpie, przy drodze do Kozienic wznosi się kościół farny pod wezwaniem świętego Mikołaja. Budowlę wzniesiono na początku XVII w., ale kolejne przebudowy pozbawiły ją cech stylowych. Wewnątrz kościoła zachowały się ciekawe późnorenesansowe ołtarze. Najbardziej okazałą budowlą Warki jest pofranciszkański zespół klasztorny. W podziemiach barokowego kościoła pochowani są książęta mazowieccy: Trojden I i Ziemowit II oraz Danuta Anna – żona Janusza I.
65.0 km Winiary
We wschodniej części miasta, w dzielnicy Winiary schodzi ku rzece rozległy park. Na skarpie znajduje się tzw. Biały Pałac (obecnie siedziba Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego), zbudowany pod koniec XVII w. według projektu Augustyna Locciego. 4 marca 1747 r. w Winiarach przyszedł na świat Kazimierz Pułaski, późniejszy uczestnik konfederacji barskiej i bohater walk o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Muzeum gromadzi pamiątki związane z postacią Pułaskiego i innych Polaków, którzy działali na terenie Stanów Zjednoczonych. Eksponowane są również stylowe meble i dywany. Na piętrze budynku prezentowane są ciekawe wystawy czasowe. Nieregularnie odbywają się tu również koncerty muzyki poważnej,
68,0 km Stara Warka
Nad lewym brzegiem Pilicy archeolodzy znaleźli grodzisko, które dało początek odległemu o kilka kilometrów miasteczku. Do wody ponownie zbliża się urwista skarpa. Przecina ją duży wąwóz, nazwany wąwozem Czarnieckiego na pamiątkę bitwy stoczonej przez wojska polskie ze Szwedami w 1656 r.
69.5 km Boguszków, Pilica
Na prawym brzegu znajduje się wieś Boguszków, na lewym – otoczona sadami Pilica. Stroma skarpa skręca tu na północ, tworząc krawędź doliny Wisły.
71.0 km Rozniszew
Na skraju łąk stoi neogotycki kościół. Za wsią, z prawej strony uchodzi Kanał Trzebieński. Niezbyt szczęśliwa powojenna inwestycja wykorzystuje dawne, średniowieczne koryto Wisły. Na prawym brzegu widać w oddali wysokie wydmy, na których stoją zabudowania Mniszewa.
75.5 km Ostrołęka
Z leżącej na lewym brzegu wsi pochodził średniowieczny siłacz Stanisław Ciołek. Jan Długosz podaje, że wciągnął on na wieżę krakowskiego kościoła Mariackiego dzwon, którego nie mogło unieść czterdziestu ludzi. Na prawym brzegu rozpościerają się piękne, porozcinane starorzeczami łąki.
79.0 km Mniszew
Spływ kończy się obok mostu na trasie Warszawa – Kozienice, po prawej stronie. Jeżeli masz jeszcze siłę, wybierz się do skansenu wojennego, który zajmuje wielką wydmę na przeciwległym krańcu wsi. W dniach 9–16 VIII 1944 w okolicach Warki, Studzianek, Magnuszewa i Mniszewa toczyły się ciężkie walki o tak zwany przyczółek warecko-magnuszewski. Utrzymanie wysuniętej na zachód pozycji zapewnić miało połączonym siłom I Armii Wojska Polskiego i Armii Czerwonej punkt wyjściowy do dalszej ofensywy na zachód. Od czasu swego powstania w latach siedemdziesiątych muzeum nieco podupadło, ale dalej jest rajem dla małych i dużych chłopców. W sosnowym lasku prezentowana jest broń i środki transportu wykorzystywane podczas walk o przyczółek. Odtworzono również sieć okopów, ziemianek i zasieków.
Informacje praktyczne
Popłyń z nimi
PILICOWO.PL – spływy kajakowe Pilicą, adres: 26-803 Przybyszew, ul. Podwale 1, tel. 514555458, mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript. , www.pilicowo.pl - wypożyczalnia kajaków, organizacja spływów, noclegi
Warka: Klub kajakowy Korek, ul. M. Konopnickiej 7, tel. 504 878 209, www.kkkorek.pl; wypożyczalnia sprzętu, organizacja spływów
Warka: Ster, ul. Mostowa 30, tel. (48) 667 22 81, 601 418 860, www.stero.pl; spływy kajakowe
Władysławów 11a b. Sochaczewa: Ekoturyzm, tel. 602 265 239, www.przystan.ekoturyzm.pl, organizacja spływów kajakowych, wypożyczalnia sprzętu
Grabów na Pilicą: Zajazd u Jankiela, wypożyczalnia kajaków, tel. 609 148 376
