okolice Radomia – około 100 km na południe od Warszawy
W zachodniej części miasta, na sztucznie poszerzonej i otoczonej szeroką fosą wyspie, wznoszą się mury zamku będącego dawniej rezydencją Szydłowieckich. Zachował on urok rycerskiej siedziby, która w XVII wieku była dumą jednego z największych rodów magnackich w Rzeczypospolitej.
Historia
W średniowieczu okoliczne ziemie należały do możnego rodu Odrowążów. Wśród przedstawicieli tego znakomitego rodu nie brakowało biskupów, kasztelanów, starostów. Pierwszym poświadczonym źródłowo właścicielem zamku był Andrzej Pieniążek herbu Odrowąż. Tytułował się w 1362 r. haeres... de Schydlowiecz (pan na Szydłowcu). Wówczas to wyodrębniła się ostatecznie gałąź tego rodu, która przyjęła zawołanie od siedziby w Szydłowcu. Przypuszcza się, że fundamenty obecnego zamku kryją pozostałości drewniano-ziemnego dworu.
Za inicjatora budowy gotyckiego zamku uważa się Stanisława Szydłowieckiego, kasztelana radomskiego, a od 1467 r. marszałka dworu i wychowawcę synów królewskich. Pod warstwami tynku badacze zamku szydłowieckiego odnaleźli wiele śladów pochodzących z XV wieku. Do dziś na południowej ścianie najstarszego budynku mieszkalnego widoczne są fragmenty pierwotnych otworów okiennych. Prawdopodobnie również z XV wieku pochodzi czworoboczna wieża bramna, usytuowana w zachodniej części założenia. Wjazd do zamku musiał prowadzić po drewnianym, zwodzonym moście, dziś już nieistniejącym. Naprzeciw wjazdu z wieżą, po drugiej stronie współczesnej ulicy, znajdowały się zamkowe ogrody i niewielki folwark.
Zamek, będący główną siedzibą Szydłowieckich – jednego z najznamienitszych rodów w Rzeczypospolitej – był do końca XV wieku stosunkowo skromnym założeniem. Jego wygląd zmienił dopiero Mikołaj, najmłodszy syn Stanisława, od 1515 r. podskarbi wielki koronny. W celu utrwalenia dokonań własnych i innych członków rodu zainicjował wydanie panegiryku Liber geneseos ilustris familiae Schidlovicie. W dziele tym czytamy m.in., że Mikołaj... wzniósł zamek od fundamentów z palonej cegły stosownie do godności swej familii, tak zewnątrz, jak i wewnątrz rozkoszny i piękny równo w pomieszczeniach, portykach, jak i rozmaitych malowidłach tak uczynił, że wszystko jaśniało cudownie... Z pewnością podróże Mikołaja wraz z dworem królewskim uwrażliwiły podskarbiego na nowy, renesansowy styl w architekturze. Pierwszy etap prac polegał przede wszystkim na zabudowaniu z trzech stron obwodu murów budynkami mieszkalnymi. W ten sposób powstał trójskrzydłowy pałac.
Najbardziej reprezentacyjne stało się skrzydło wschodnie. Ozdobna ściana wschodnia, zwrócona ku fosie, została przyozdobiona efektowną loggią widokową – starszą niż ta powstała na Wawelu! Stąd rozpościerał się widok na niewielki park i prywatne miasto Szydłowieckich. Budynek mieszkalny miał wymiary 55 x 14 m.
Zimą 1531 r. zmarł Mikołaj Szydłowiecki. Trójka jego dzieci z małżeństwa z Anną z Tęczyńskich już nie żyła. Brat Mikołaja, kanclerz Krzysztof, także nie pozostawił męskiego potomka. Cały majątek Szydłowieckich przypadł córkom Krzysztofa. W 1547 r. Elżbieta wyszła za mąż za Mikołaja Radziwiłła zwanego Czarnym – wojewodę i marszałka wielkiego litewskiego. Prawdopodobnie Mikołaj z Elżbietą nigdy na dłużej nie mieszkali na szydłowieckim zamku, który długo pozostawał opuszczony. W posiadaniu Radziwiłłów był do lat 20-tych XIX wieku. W tym okresie prowadzono jedynie drobne prace naprawcze. Ostatnimi przedstawicielami tego rodu byli Mikołaj Radziwiłł i Maria z Gawdzińskich.
W 1821 r. rezydencję odkupiła od Radziwiłłów Anna z Zamoyskich Sapieżyńska. Siedem lat później sprzedała zamek i miasto Szydłowiec rządowi Królestwa Polskiego.
W XIX wieku zamek użytkowano jako browar. Dopiero na początku XX wieku przeszedł w prywatne ręce. Po 1945 r. został przejęty przez państwo. W latach 1951–1952 został odbudowany, a następnie odrestaurowany. Obecnie we wschodnim skrzydle zamku mieści się Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych, gdzie wyeksponowano fragmenty architektoniczne zamku z okresu panowania Szydłowieckich i Radziwiłłów. W pozostała część zamku przeznaczona została na Szydłowieckie Centrum Kultury, które organizuje szereg imprez kulturalnych, w tym m.in. przedstawień teatralnych, koncertów oraz wystaw.
