kościół p.w. Św. Zygmunta

Szydłowiec to miasto leżące na południowych rubieżach dzisiejszego województwa mazowieckiego, niegdyś natomiast leżące w województwie sandomierskim. Jego właściciele, Szydłowieccy, fundowali w XV wieku kościół w stylu gotyckim, wzniesiony z miejscowego kamienia. Zewnętrzna bryła kościoła nie zmieniła się od tamtego czasu, natomiast wnętrze ma dziś charakter renesansowy z budzącym zdumienie drewnianym, kasetonowym stropem, ołtarzami, nagrobkami, malowidłami.

Na zewnętrznych ścianach zobaczyć można inskrypcje pielgrzymów, którzy nawiedzali to miejsce. Najstarsze mają po trzysta lat!
Pofałdowany teren okolicy miasta zachęca do wędrówek, ale zanim wyruszy się na szlaki, koniecznie trzeba zwiedzić Szydłowiec z jego cennymi zabytkami.

Najstarszym pośród nich jest kościół Św. Zygmunta, wzniesiony w latach 1493-1509 z fundacji Jakuba i Mikołaja Szydłowieckich, na miejscu pierwszego, drewnianego, o którym mówi dokument erekcyjny z 1 stycznia 1401 roku. Budowlę wzniesiono z miejscowego powszechnie dostępnego materiału – piaskowca szydłowieckiego. Z wyjątkiem dobudowanej w I poł. XVII w. kruchty zachodniej i osiemnastowiecznej sygnaturki, kościół nie zmienił swego wyglądu zewnętrznego od pięciuset lat. Składają się nań dwie duże bryły: prezbiterium i znacznie wyższa i szersza nawa, obie nakryte są bardzo stromymi dachami. Od strony rynku do prezbiterium przylega zakrystia i skarbczyk, do nawy zaś kruchta północna i kaplica Św. Stanisława, od południa jedynie kaplica Najświętszej Marii Panny.
Na zewnętrznych murach można zobaczyć pobudzające wyobraźnie napisy oraz rysunki, gdzieniegdzie pojawiają się też herby i daty. Jeśli wierzyć owym datom – niektóre z nich wykonano czterysta lat temu! Od południowej strony na skarpach można zobaczyć dwa zegary słoneczne z XVII w.

Prezbiterium ma sklepienie gwiaździste – co ciekawe jego plan rozrysowano na ścianie nawy. Nad nawą natomiast rozciąga się sklepienie drewniane, bogato polichromowane, pod chórem sklepienie kasetonowe z 1526 r. Boczne ścian nawy są również dekorowane malowidłami wykonanymi przez Stanisława Samostrzelnika. Bardzo interesujące są ołtarze, w tym najstarszy poliptyk gotycki z 1509 r.
W prezbiterium wmurowano renesansową płytę nagrobną Mikołaja Szydłowieckiego wykonaną w warsztacie rzeźbiarza królewskiego Bartolomeo Berrecciego. Zupełnie inny jest klasycystyczny nagrobek Mikołaja i Marii Radziwiłłów z postacią śpiącej Ariadny, dzieło Jakuba Monaldiego – rzeźbiarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Obok kościoła stoi kamienna dzwonnica pochodząca również z XVI wieku.

W okolicy:

- renesansowy ratusz,
- zamek Szydłowieckich z Muzeum Instrumentów Ludowych,
- Orońsko – Centrum Rzeźby Polskiej i Muzeum Wnętrz w pałacu Józefa Brandta,
- Chlewiska – zespół pałacowo-parkowy Odrowążów,
- Chlewiska – Muzeum Techniki w zabytkowej hucie.