PRZEZNACZENIE PIERWOTNE
Fortyfikacje niemieckiej linii obronnej Brückemkopf Warschau 1915-1918 i 1949-1944
STAN OBECNY
Betonowe ruiny licznych obiektów fortyfikacyjnych. Teren zarośnięty, trudno dostępny, ale z opisem na tablicach informacyjnych
HISTORIA
Po zajęciu Warszawy w 1915 r. Niemcy postanowili zabezpieczyć się od wschodu linią fortyfikacji w terenie wcześniej przygotowanym na ten cel przez Rosjan. Tak jak poprzednicy oparli się na linii Narwi i Wisły, ale zmianie uległ zasięg linii obronnej oraz rodzaj zastosowanych umocnień. W ten sposób powstało Przedmoście Warszawa czyli Brückenkopf Warschau. Niemcy wybudowali ciąg fortyfikacji od Ryni nad Narwią, przez Strugę, Zielonkę, Starą Miłosną, Wiązownę i Józefów do Wisły. Zespół składał się z dwóch części: północnej opartej na umocnieniach rosyjskich oraz południowej zbudowanej od nowa.
Przy rozbudowie tej pozycji Niemcy wykorzystali swoje wcześniejsze studia terenowe, rozwinęli plany rosyjskie i wprowadzili zmiany - rosyjska wschodnia ściana trójkąta, której miał bronić łańcuch umocnień, opierała się na południu o forty: Wawer, Kawęczyn oraz forty Pragi. Niemiecki Brückenkopf Warschau został wysunięty południowym skrzydłem na wschód aż do Świdra. Umocnienia ciągnęły się na wschód od Warszawy na długości ok 50 km. W 1918 r. Niemcy zaczęli likwidować fortyfikacje.
Po 1918 r. rosyjskimi twierdzami i niemieckimi umocnieniami zaopiekował się Zarząd Forteczny Okręgu Generalnego Warszawa, który zadecydował o utrzymaniu umocnień Wisły-Narwi w dobrym stanie. Sztab Generalny wstrzymał rozbiórkę i wystawił posterunki wartownicze, ale ostatecznie przegrał z okoliczną ludnością, która rozgrabiła fortyfikacje pozbawiając je zdolności bojowej. Wobec tego podjęto decyzję o likwidacji umocnień ( z wyjątkiem odcinka Rembertów-Zielonka).
Z tego powodu w 1920 r. umocnienia prawie nie istniały, zaś sprawą szczególnej wagi stało się przygotowanie fortyfikacji do obrony Warszawy. 27 lipca 1920 r. zapadła decyzja o fortyfikowaniu trójkąta Warszawa-Modlin-Zegrze. Przedmoście Warszawa zostało podzielone na 4 odcinki prac: I Wiązowna, II Okuniew, III Radzymin, IV Zegrze. 29 lipca 1920 r., władze wojskowe zdecydowały o przesunięciu linii zewnętrznej z dawnej pozycji niemieckiej na linię: Miłosna-Okuniew-Radzymin-Rynia.
Na początku wznoszenia fortyfikacji , którego ukończenie planowano na 12 sierpnia 1920 r., dopracowano ogólną koncepcję umocnień. Wedle niej miały powstać trzy linie obrony. Drugą linię stanowiła pozycja Brückenkopf Warschau, której przebieg Polacy znacznie zmodyfikowali . Pas umocnień składał się z niemieckich betonowych bunkrów, okopów, transzei, rowów strzeleckich, stanowisk dla dział oraz stanowisk dla karabinów maszynowych. Przedpole było chronione przeszkodami naturalnymi, minami oraz zasiekami z drutu kolczastego. Zabudowę usunięto, zaś ludność cywilną przymusowo wysiedlono.
16 sierpnia 1920 r. obydwie linie obronne przekazane zostały oficjalnie szefowi inżynierii saperów 1 Armii, co formalnie kończyło prace przy budowie, zaś 19 sierpnia gen. K. Sosnkowski wstrzymał dalszą rozbudowę fortyfikacji. Ostatecznie kres wszystkim pracom budowlanym położył rozkaz z 22 października 1920 r.
W październiku 1939 r. powstała niemiecka koncepcja utworzenia linii obronnej opartej o Prusy Wschodnie oraz linię rzek Narew – Wisła – San. W styczniu 1940 ustalono jej przebieg. Wiosną 1940 r. Inspekcja Umocnień Wschodnich, w oparciu o sporządzone pomiary i dane z lat 1915–1916, sporządziła plany budowy umocnień. W niektórych miejscach pokrywały się one z linią fortyfikacji z 1915 roku.
Zaplanowano wzniesienie ponad 80 schronów. Niemieckie plany zakładały budowę tradytorów do ognia bocznego typu Regelbau, obiektów kierowania ogniem artylerii z kazamatą flankującą typu Regelbau 120a i bez kazamaty typu Regelbau 120b, schronów biernych typu Regelbau 501 dla jednej drużyny piechoty każdy oraz wielu mniejszych obiektów drewniano-ziemnych i z blachy falistej. Prace szybko zostały wstrzymane, ale udało sie wybudować m. in. 11 lub 12 obiektów Regelbau 514, 4 obiekty Regelbau 120a, 1 obiekt Regelbau 120b, 1 obiekt Regelbau 501. Prace na krótko wznowiono w 1944 r. Po przejściu frontu, większość fortyfikacji została zniszczona przez specjalne oddziały saperów radzieckich.
Góra Sobotów (120,2 m n.p.m) to wydma przy ujściu kanału Boryszewskiego do Mieni, która stanowiła doskonały punkt obserwacyjny i kierowania artylerią. Wydma skrywa ruiny 12 żelbetowych budowli skoncentrowanych w zespołach na dwóch skrajnych cyplach. Oba zespoły łączył rów strzelecki z poprzecznicami wykopany u podnóża wzniesienia, na ówczesnym skraju lasu.
Zespół umocnień Góry Sobotów nie wziął udziału w walkach I wojny światowej. Uniknął również planowanej rozbiórki z lat 1918-20. Latem 1920 r. został włączony do pierwszej linii polskich umocnień. W 1944 r. (po zdobyciu przez Sowietów) był wykorzystywany jako kwatery, zaś po wojnie został wysadzony.
Źródła:
www.przedmoscie.warszawa.pl
www.wikipedia.org
www.profort.org.pl
B. Waligóra, Fortyfikacja przedmościa Warszawy w r. 1920, Wojskowe Biuro Historyczne, Warszawa 1930,
L. Królikowski, Twierdza Warszawa, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2002,
L. Królikowski, Warszawa, dzieje fortyfikacji, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2011
L. Królikowski, Bitwa Warszawska 1920 roku., PWN, Warszawa 1991,
R.H. Bochenek, Twierdza Modlin, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2002,
{gallery}Fortyfikacje_i_obiekty_wojskowe/2546{/gallery}
